Wskazówki logopedyczne

Wady wymowy

Wady wymowy z którymi najczęściej borykają się nasi milusińscy

Wady wymowy kojarzą się najczęściej z tym, że dziecko nie potrafi wymawiać określonych głosek, przez co mowa staje się zniekształcona, czasem niezrozumiała. Wady wymowy, mogą wynikać również z nieprawidłowego ułożenia warg i języka podczas artykulacji.

Nauka prawidłowej wymowy jednym dzieciom przychodzi z łatwością, inne mają z tym duże problemy. Profilaktyka wad wymowy jest ściśle związana w umiejętnością prawidłowego ssania, odgryzania, żucia ,przełykania, oddychania. Wiąże się również z możliwościami poznawczymi dziecka. Dziecko w dużej mierze uczy się poprzez naśladowanie i poprzez pozytywne doświadczenia.

Dziecko musi zrozumieć, że mówienie jest opłacalne, że przynosi mu wymierne korzyści. Kolejne sylaby, dźwięki, pierwsze słowa wypowiadane przez dziecko są przez nas dorosłych nagradzane poprzez nasze zainteresowanie zachwyt i aprobatę . W ten sposób już roczne dziecko rozumie,, że mowa nabiera znaczenia komunikacyjnego i jest czymś naprawdę ważnym.

Jeśli dziecko nie zaczyna mówić lub jego mowa jest niezrozumiała dla otoczenia budzi to niepokój rodziców i najbliższych. Należy jednak pamiętać o tym, że głoski, tak jak inne umiejętności motoryczne, pojawiają się etapami, w określonej kolejności.

Ogólne ramy kolejności pojawiania się głosek dzięki której możliwa jest ocena dziecka pod względem artykulacyjnym.

do końca 1 roku – /p, b, m, pi, bi, mi/
ok. 1 – 2 – /ś, ź, ć, dź oraz ń, j/
ok. 1,5 – 2,5 – /k, g, ch, ki, gi, chi/
ok. 2 – 2,5 – /f, w, fi, wi/
ok. 2,5 – 3,5 – /l/
ok. 3 – 4,5 -/s, z, c,dz/
ok. 4,5 – 6 – /r/
ok. 5 – 6(7) – /sz, ż, cz, dż/

Dopuszczalna norma w niepoprawnej artykulacji to około 6 miesięcy.

Na przykład: jeśli dziecko ma 3,9 miesięcy i nie wypowiada głoski,,l” tylko,,j” to nie należy jeszcze panikować, ale gdy po kilku następnych miesiącach mowa mimo prawidłowego wzorca nie poprawia się należy skontaktować się ze specjalistą.

Jeśli dziecko 4,5-letnie, nie wypowiada głoski /r/, a w zamian mówi /l/, to nie jest to jeszcze wada wymowy, natomiast jeśli wymawia zamiast /r/ głoskę zniekształconą, czyli np. /r/ tylnojęzykowe, tzw. „francuskie”, lub ,,policzkowe”-to jest to już wada wymowy.

Jeśli trzylatek nie wypowiada głosek /sz,ż,cz,dż/ i zastępuje je głoskami /s,z,c,dz/ (mówi safa, zaba, scotka), to nie jest to wada wymowy, jeśli zaś wypowiada głoski /s,z,c,dz/ wpychając język między zęby, to jest to seplenienie międzyzębowe i to już jest wadą.

Najczęstsze wady wymowy występujące u dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym:

• SEPLENIENIE – nieprawidłowa artykulacja głosek /s,z,c,dz/, /ś,ź,ć,dź/, /sz,ż,cz,dż/, najczęstszym zaburzeniem w obrębie tych głosek jest seplenienie międzyzębowe, polegające na artykulacji głosek z wsuniętym między zęby językiem, może to dotyczyć również głosek /t,d,n/.
• ROTACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /r/, zamienianie jej na głoskę /l/ lub /j/, lub pomijanie głoski /r/ w wymowie. Najczęstszym zaburzeniem w realizacji głoski /r/ jest wymawianie tylnojęzykowe, tzw. „francuskie r” oraz jednouderzeniowe – bez wibracji języka.
• KAPPACYZM I GAMMACYZM – nieprawidłowa realizacja głosek /k,g/, zamienianych najczęściej na /t,d/.
• LAMBDACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /l/, najczęściej zamieniana na /j/, lub pomijana w wymowie;
• DYSLALIA WIELORAKA – zaburzenie polegające na występowaniu jednocześnie kilku wad wymowy. W takiej sytuacji mowa dziecka jest bełkotliwa, niezrozumiała dla otoczenia, gdyż ilość zaburzanych głosek jest tak duża, że wyrazy nie przypominają swojego prawidłowego brzmienia.
• JĄKANIE – jest to niepłynność mowy, która pojawia się wraz z rozwojem mowy dziecka (dziecko jąka się odkąd zaczęło mówić), albo w trakcie rozwoju mowy (mówiło prawidłowo i zaczęło się jąkać). Zdarza się, że dziecko w wieku przedszkolnym zaczyna się zacinać, jąkać i nagle to zaburzenie mija samoistnie bez żadnej interwencji. W takim przypadku mówimy o „rozwojowej niepłynności mówienia” lub o „jąkaniu fizjologicznym”. Wynika ono z tego, że dochodzi do nagłego skoku w tempie rozwoju mowy, dziecko chce dużo powiedzieć, a możliwości poznawcze i artykulacyjne mu na to nie pozwalają. Najczęściej takie zaburzenie mija po ok. pół roku. Jeśli proces ten przedłuża się i dziecko ma coraz większe trudności z płynnym mówieniem, mówimy wówczas o jąkaniu wczesnodziecięcym, które wymaga terapii.
• RYNOLALIA – inaczej nosowanie, polega na tym, że wymowa ma pogłos nosowy. Dziecko wymawia głoski prawidłowo, a mimo to mowa nie jest w pełni zrozumiała, gdyż mowa nie jest kierowana z ust, tylko przez nos. Najczęstsze przyczyny rynolalii to: przerośnięty trzeci migdał, polipy w nosie, rozszczep podniebienia w tym również rozszczep podśluzówkowy, krzywa przegroda nosowa, częste, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.

Często spotykamy się z pytaniem, kiedy należy zgłosić się z dzieckiem do logopedy. Otóż należy zgłosić się zawsze, gdy mamy wątpliwości dotyczące artykulacji dziecka. Logopeda dokona diagnozy i wyjaśni mechanizmy wpływające na zaburzenia w rozwoju prawidłowej artykulacji, oceni etap rozwoju mowy, określi rodzaj wady wymowy i da wskazania do terapii, lub też rozwieje nasze wątpliwości.

Najczęstsze wady wymowy dziecka w wieku przedszkolnym

Sygmatyzm (łac. sigmatismus) – nieprawidłowa wymowa głosek środkowojęzykowych (ś, ź, ć, dź), przedniojęzykowo-zębowych (s, z, c, dz) oraz przedniojęzykowo-dziąsłowych (sz, ż, cz, dż).

W sygmatyzmie wyróżniamy następujące sposoby realizacji dźwięków:

• Elizje- głoski nie są artykułowane,
• Substytucje- głoski są zastępowane innymi, np. dla głosek sz, ż, cz, dż typowe substytuty to s, z, c , dz lub ś, ż, ć, dź,
• Deformacje- są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja wyróżniamy sygmatyzm międzyzębowy, wargowo-zębowy, boczny i przyzębowy. Rzadziej spotykany jest sygmatyzm świszczący, krtaniowy, gardłowy, nosowy. Przy wymowie międzyzębowej nieprawidłowe jest ułożenie języka. Spłaszczony język wysuwa się między żeby, a powietrze rozprasza się po całej powierzchni. Przy wymowie wargowo- zębowej dolne siekacze stykają się z górną wargą lub górne siekacze z dolną wargą. Język nie bierze udziału w artykulacji. Przy artykulacji bocznej dziecko nie emituje powietrza w linii prostej, lecz z jednej strony lub z obu stron. Z sygmatyzmem przyzębowym mamy do czynienie wówczas, gdy za szeroki język zbliża się do wewnętrznej strony siekaczy.
• Przyczyny sygmatyzmu:
  • ¾ nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy,
  • ¾ zaburzony słuch,
  • ¾ naśladownictwo,
  • ¾ nieprawidłowy zgryz,
  • ¾ wymiana uzębienia mlecznego na stałe,
  • ¾ niesprawność języka i warg.

Rotacyzm (reranie) – wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski r. Wyróżniamy następujące postaci rotacyzmu:

• Elizja (mogirotacyzm)- głoska r nie jest artykułowana;
• Substytucje (pararotacyzm)- głoska r jest zastępowana przez inne łatwiejsze głoski, np. l, j;

Deformacje ( rotacyzm właściwy)- głoska r ulega zniekształceniu artykulacyjnemu.

Możemy mówić o rotacyzmie:

• ¾ języczkowym – wymowa taka polega na wibracji języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego. Język pozostaje bierny. R języczkowe (francuskie) jest najczęstszą formą rotacyzmu,
• ¾ policzkowym- podczas artykulacji r pod wpływem wydychanego powietrza drga jeden policzek (czasem obydwa),
• ¾ wargowym- podczas artykulacji r wibrują wargi, czasem tylko górna warga wargowo- zębowym- podczas wymowy głoski r drga dolna warga przy górnych zębach,
• ¾ gardłowym- podczas artykulacji r tylna część języka zbliża się do tylnej części gardła,
• ¾ nosowym- brzmienie głoski opatrzone jest poszumem nosowym,
• ¾ międzyzębowe- czubek języka drga, tylko wówczas gdy jest wysunięty miedzy zęby.

Przyczyny rotacyzmu:

• ¾ niedojrzała motoryka narządów mowy,
• ¾ mało sprawny język – język zbyt długi, sztywny, niespionizowany; za krótkie wędzidełko,
• ¾ rozszczep podniebienia,
• ¾ podniebienie gotyckie- bardzo mocno wysklepione,
• ¾ naśladowanie złych wzorców,
• ¾ przedwczesne nabywanie głoski r – dziecka chce realizować tę głoskę, ale nie ma aż tak sprawnego aparatu artykulacyjnego,
• ¾ zaburzenia słuchu fonematycznego- niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.Mowa bezdźwięczna – to zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych, a także na zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznym. Zaburzeniom dźwięczności (częściowym lub całkowitym) może ulegać 13 par opozycji fonologicznych: b – p, bi – pi, d – t, g – k, gi – ki, dz – c, dż – cz, dź – ć, w – f, wi – fi, z – s, ż – sz, ź – ś .

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

• ¾ zaburzenia słuchu fonematycznego,
• ¾ zaburzenia słuchu fizycznego,
• ¾ zaburzenia funkcjonalne ( zaburzenia koordynacji pracy więzadeł głosowych z artykulacją nasady, zakłócenia pracy mięśni przywodzących i napinających więzadła głosowe)

Inne wady wymowy:

• Kappacyzm – jest wadą artykulacyjną, w której zaburzona jest wymowa głoski k i ki, zwykle głoska k zastępowana jest przez głoskę t,
• Gammacyzm – jest wadą artykulacyjną, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych g, gi,
• Lambdacyzm – wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski

Opracowała: mgr Sylwia Szczygieł

Ćwiczenia usprawniające mowę

Ćwiczenia oddechowe a relaks

Relaks to rodzaj odprężenia zarówno fizycznego, jak również psychicznego. Polega on na krótkim odpoczynku, w którym rozluźniamy mięśnie i odprężamy umysł. Potocznie relaks to rodzaj wszelakiego odpoczynku i odprężenia jakie dostarczamy naszemu organizmowi. W odróżnieniu od wypoczynku czynnego relaks odbywa się zazwyczaj w spoczynku, ciszy, izolacji od bodźców zewnętrznych. Pozwala on na przywrócenie stanu równowagi psychicznej oraz regeneruje przemęczony organizm.
Ćwiczenia relaksacyjne są bardzo ważnym elementem w życiu codziennym każdego z nas. Wykorzystanie ćwiczeń oddechowych podczas relaksacji nie tylko bardzo uatrakcyjnia zajęcia, ale przede wszystkim stymuluje te partie ciała, które wymagają dotlenienia.
Zajęcia zaczynamy od najbezpieczniejszych i najłatwiejszych ćwiczeń (oddechowych wdech nosem, wydech ustami, ręce przy wdechu unosimy do góry, przy wydechu opuszczamy w dół).
Wielokrotnie podczas ćwiczeń oddechowych stosowana jest muzyka, która wspomaga relaksację. Muzyka relaksacyjna ułatwia oddech, rozluźnia napięcie mięśniowe, wprowadza nastój spokoju wewnętrznego. Powinna mieć spokojny charakter, miękkie brzmienie i łagodną dynamikę, która ułatwia spokojny i harmonijny oddech.
Zestaw ćwiczeń oddechowych możemy dobierać w sposób indywidualny. Prawidłowy dobór przyczynia się do usprawnienia m.in. aparatu mowy, eliminacji całodziennego zmęczenia, pozbycia się uczucia senności i ogólnego osłabienia organizmu.
Relaksacja poprzez prawidłowy oddech jest idealną formą odskoczni i chwilowego oderwania się w codziennych obowiązkach.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA RELAKSACYJNE WZMACNIAJĄCE ODDECH

Liczenie oddechów

1. Usiądź lub połóż się w wygodnej pozycji. Kręgosłup powinien być wyprostowany, a ręce i nogi nie mogą być skrzyżowane.
2. Głęboko wciągnij powietrze, wykorzystując w tym celu oddychanie przeponą. Po wdechu wstrzymaj na chwilę powietrze i wypuść je.
3. Podczas wydechu licz je w myślach „raz”. Licz każdy wydech: „dwa… trzy… cztery”.
4. Licz wydechy w grupach po cztery lub pięć przez następne 5 – 10 minut.
5. Zwróć uwagę, że w miarę tego ćwiczenia, stanowiącego formę medytacji oddechowej, Twój oddech powoli staje się coraz wolniejszy, ciało relaksuje się, a umysł uspokaja.

Relaksujące westchnienie

1. Usiądź lub stań prosto.
2. Westchnij głęboko — gdy powietrze będzie wypływało z Twoich płuc, wydasz dźwięk wyrażający ulgę.
3. Nie myśl o wdychaniu powietrza — po prostu pozwól, by powietrze w sposób naturalny dostało się do płuc.
4. Po ośmiu lub dwunastu głębokich, relaksujących wydechach ogarnie Cię uczucie relaksacji. Powtarzaj to ćwiczenie zawsze, gdy odczuwasz taką potrzebę.

Pozbycie się napięcia

1. Usiądź wygodnie na krześle ze stopami na podłodze.
2. Używając przepony, głęboko wciągnij powietrze, myśląc przy tym: „Wdycham relaks”. Na chwilę wstrzymaj powietrze i wypuść je.
3. Wypuść powietrze przeponą i powiedz sobie: „Wydycham napięcie”. Odczekaj chwilę przed kolejnym wdechem.
4. Każdy wdech potraktuj jako okazję do uświadomienia sobie wszystkich napięć obecnych w Twoim ciele.
5. Każdy wydech potraktuj jako okazję do pozbycia się tego napięcia.
6. Możesz także włączyć swoją wyobraźnię i wyobrazić sobie, jak relaks wpływa do ciała, a napięcie z niego uchodzi.

Ćwiczenia osób dorosłych mogą odbywać się, podobnie jak ćwiczenia dzieci, w każdej sytuacji i niemal w każdych warunkach- należy przygotować się wyciszając swój organizm i zwalniając tempo…

Miłej relaksacji życzy
Logopeda Elżbieta Katanowska

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy

Poniższe ćwiczenia i zabawy mają na celu stymulowanie i wspomaganie prawidłowego rozwoju mowy małego dziecka.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy(język, wargi, podniebienie miękkie)

• ćwiczenia warg
  • szerokie otwieranie i zamykanie buzi – zabawa „ziewający hipopotam”
  • nadymanie policzków – zabawa w nadmuchiwanie baloników
  • cmokanie – zabawa w posyłanie buziaków
  • parskanie wargami – zabawa w motor
  • wyraźne wymawianie samogłosek:
    • aaa (zabawa w usypianie lalki)
    • uuu (zabawa w lecący samolot)
    • eee (zabawa w naśladowanie płaczu dziecka)
    • eo (naśladowanie samochodu policyjnego)
    • iu (naśladowanie karetki pogotowia)
    • eu (naśladowanie straży pożarnej)
• ćwiczenia języka
  • wysuwanie języka na brodę – zabawa „zmęczony pies”
  • oblizywanie językiem warg (usta szeroko otwarte, można je obsmarować miodem lub kremem czekoladowym) – zabawa „głodny miś”
  • wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej – zabawa „kukułka wylatuje z dziupli”
  • układanie języka w kąciki ust – zabawa „tykający zegar”
  • klaskanie językiem – zabawa w naśladowanie chodu konia

Ćwiczenia oddechowe

• wdech przez nos, wydech ustami
• dmuchanie na kolorowe przedmioty zawieszone na nitkach
• zdmuchiwanie wacików lub skrawków papieru z gładkiej powierzchni np. stołu
• zabawa w wąchanie kwiatków (wdech nosem, wydech ustami)
• przenoszenie za pomocą rureczki skrawków papieru
• zdmuchiwanie płomienia zapalonej świecy
• dmuchanie na kolorowe kartki papieru trzymane przed ustami.

Ćwiczenia i zabawy dźwiękonaśladowcze

a) naśladowanie odgłosówwydawanych przez zwierzęta, pojazdy, przedmioty z bliskiego otoczenia dziecka.Do zabawy należy użyć zabawek lub ilustracji przedstawiających przedmioty, zwierzęta.

Polecenie: Pokazujemy dziecku zabawkę lub ilustrację np. kotka i mówimy:

• To jest kot – kot miauczy miau, miau, miau (następnie zachęcamy by dziecko próbowało powtórzyć tak jak robi kotek)
• To jest pies – pies szczeka hau, hau, hau
• To jest krowa – krowa muczy mu, mu, mu
• To jest kura – kura gdacze ko, ko, ko
• To jest piłka – piłka skacze hop, hop, hop
• To jest auto – auto jedzie brum, brum, brum

b) wierszyki dźwiękonaśladowcze– czytamy dziecku wierszyki i zachęcamy by próbowało naśladować słyszane w wierszu odgłosy

Co słychać na wsi?

Na łące słychać: kle, kle!

Na stawie: kwa, kwa!

Na polu: kra, kra!

Przed kurnikiem: kukuryku!

Kokoko w kurniku.

Koło budy słychać: hau!

Na progu: miau!

A co słychać w domu,

Nie powiem nikomu.

(Wanda Chotomska)

 

Odgłosy

Jedzie pociąg – fu, fu, fu

Trąbi trąbka – tru, tru, tru

A bębenek – bum, bum, bum

Na to żabki – kum, kum, kum

Konik człapie – człap, człap, człap

Woda z kranu – kap, kap, kap

Mucha bzyczy – bzy,bzy, bzy

A wąż syczy – sy, sy, sy

A owieczki – me, me, me

 

Rozwijanie zasobu słownictwa biernego i czynnego u dziecka.
a) wskazujemy i nazywamy w obecności dziecka różne przedmioty z najbliższego otoczenia np. ubrania, zabawki, zwierzęta, pokarmy
b) obdarzamy komentarzem słownym każdą czynność wykonywaną razem z dzieckiem i w obecności dziecka np.:

• w trakcie ubierania dziecka nazywamy części garderoby: bluzka, rajstopy, sukienka, spodnie, buty, pantofle, czapka, kurtka itp.
• w trakcie kąpieli nazywamy części ciała np. myjemy nogi, brzuch, ręce, buzię, uszy itp. W trakcie pobytu z dzieckiem w kuchni nazywamy pokarmy oraz przedmioty używane podczas jedzenia np. „Biorę kubek, wlewam mleko, mleko jest smaczne, Ania będzie pić mleko” itp.
• w trakcie zabawy z dzieckiem nazywamy przedmioty, którymi bawi się dziecko: np.bawimy się klockami, zbudujemy dom, dom będzie duży itp.
• zachęcamy dziecko do nazywania przedmiotów i czynności z życia codziennego związanych z jedzeniem, zabawą, myciem, ubieraniem się
• czytamy dziecku krótkie ilustrowane bajki a następnie zachęcamy dziecko do nazywania obrazków
• oglądamy z dzieckiem zdjęcia rodzinne i zachęcamy do wskazywania i nazywania osób znajdujących się na zdjęciach oraz czynności wykonywanych przez dziecko
• ćwiczenie rozumienia – zachęcanie dziecka do rozpoznawania i wskazywania części ciała, przedmiotów, osób i czynności znanych dziecku z codziennego funkcjonowania np.:

pokaż gdzie jest … tata ………..

podaj mamie ……. buty ……….

weź do ręki …….piłkę ………

• rysujemy wspólnie z dzieckiem przedmioty znane z najbliższego otoczenia – rysując mówimy: „Teraz rysuję dom. Dom ma okna, drzwi, dach i komin itp”. Następnie zachęcamy dziecko do wskazywania i nazywania tego co zostało narysowane.

UWAGA:

• Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne językowo.
• Do dziecka należy mówić powoli i wyraźnie.
• Mówiąc budujemy krótkie zdania, używamy prostych i zrozumiałych dla dziecka zwrotów.
• Mówiąc do małego dziecka unikamy zdrobnień i mowy dziecięcej.
• Wszystkie ćwiczenia wykonujemy z dzieckiem w formie zabawy, w wolnym tempie z twarzą zwróconą w kierunku dziecka.
• Należy zwrócić uwagę dziecka na prawidłowy sposób oddychania: powietrze nabieramy nosem przy zamkniętych ustach, wydech ustami.

Bibliografia:

1. Krystyna Datkun-Czerniak, „Logopedia. Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Jak usprawniać mowę dziecka”, MAC Edukacja.
2. Bożena Dittfeld, „Spróbujmy mówić razem”, Impuls.
3. Genowefa Demel, „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, WSiP.
4. Ewa Małgorzata Skorek, „Z logopedią na Ty Podręczny słownik logopedyczny”, Impuls.